Het besturingsmodel van De Leeuw (1/2)

Inmiddels vele jaren geleden volgde ik colleges bij Professor Dr. A.C.J. de Leeuw. Een van de denkmodellen die hij had ontwikkeld en die hij dan ook doceerde, gebruik ik nog steeds met veel plezier. Het is zijn besturingsmodel, gebaseerd op de systeemleer. In dit artikel beschrijf ik de basis en de toepassing van dit model. In een volgend artikel ga ik in op de voorwaarden om de effectief te zijn.

Besturen

Allereerst een definitie: “Besturen” is niets anders dan het bewust beïnvloeden van anderen; of besturen succes heeft is van belang voor zowel bestuurders als de bestuurden. Als de besturing immers geen succes blijkt te zijn (‘ze doen niet wat ik vraag’), dan zul je als bestuurder moeten nadenken of je iets aan kunt passen. Eerst denken en dan pas doen.

De_LeeuwNadenkend over besturing concludeerde De Leeuw dat er eigenlijk slechst sprake is van drie rollen: Er is sprake van een “besturend orgaan”, een “bestuurd systeem” en een “omgeving”.

  • Het Besturend Orgaan (BO) is de partij die invloed wil uitoefenen.
  • Het Bestuurd Systeem (BS) is die- of datgene die/dat bestuurd wordt.
  • De omgeving bevindt zich buiten het BO en BS (is er geen onderdeel van) maar zowel het BO als het BS hebben wel relaties met de omgeving.

Besturingsmodel

Als we nu de drie onderdelen van het besturingsmodel gaan verkennen, zien we dat ze op zes verschillende manieren invloed op Besturingsmodel_De_Leeuwelkaar uitoefenen:

1) De invloed van BO op BS
2) De invloed van BS op BO

3) De invloed van BO op O
4) De invloed van O op BO

5) De invloed van BS op O
6) De invloed van O op BS

Aangezien “besturen”gelijk staan aan “bewust invloed uitoefenen”, besturen de drie elementen van dit model elkaar allemaal. Het Besturend Orgaan wordt dus ook bestuurd door het Bestuurd Systeem! Van de Omgeving is echter niet altijd duidelijk of de besturing bewust plaats vindt. Wat ik echter wil benadrukken is dat je bij het invullen van ‘de poppetjes’ in het model allerlei keuzes kunt maken. Voor een specifieke situatie kun je dus bijvoorbeeld meerdere Bestuurde Systemen, Bestuurde Organen of Omgevingen aanwijzen. Een manager (BO) kan bijvoorbeeld 10 mensen moeten aansturen.  In dat geval zijn er al tien plaatjes te maken. Iedere werknemer kun je als aparte BS zien. Als de tien mensen uit 2 afdelingen bestaan, kun je er ook voor kiezen om 2 BS-en te onderzoeken. Dezelfde opdeling of samenvoeging kun je ook toepassen op BO’s of O’s. Dat hangt net af van de te bestuderen situatie en het gewenste (/nuttige) aggregatieniveau.

 Toepassing

Hoe simpel en algemeen dit model ook is, in de loop van de tijd is het voor mij een heel nuttig model gebleken. In verschillende projecten heb ik middels dit model gekeken welke partijen op welke wijze elkaar proberen te beïnvloeden en wat dat welke conclusies daaruit getrokken kunnen worden. Belangrijkst is dat het model ook laat zien hoe die beïnvloeding effectiever kon.

Enkele voorbeelden van situaties waarin ik het heb toegepast:

  • In een groot adviestraject waarbij één organisatie een methodiek wilde invoeren was dit model nuttig om een lange, maar gestructureerde lijst acties op een rij te zetten. Dit begon met een duidelijke afbakening van omgeving en  bestuurd systeem en aansluitend door alle belangen op een rij te zetten konden uiteindelijk hele praktische acties worden geformuleerd.
  • Het model was ook nuttig bij de bepaling van maatregelen van een beheerafdeling van ‘assets’ (wegen in dit geval). Een afdeling wordt immers zelf aangestuurd door een directie, heeft te maken met een concreet wegensysteem, gebruikers die op het wegsysteem rijden, wetgeving, normen, andere overheden, noem maar op. Door dit model toe te passen kon duidelijk gemaakt worden welke invloeden er spelen en welke partij binnen en buiten de directe invloedssfeer behoren van de betreffende beheerafdeling.
  • Tot slot heb ik het model ook wel toegepast op hele kleine schaal: de aansturing van een kleine groep mensen. Wie heeft welke invloed, waarom, hoe groot is de invloed en kan dat verbeteren?

Hoewel het model in eerste instantie is geschreven voor toepassing binnen het bedrijfskundige kader, blijkt het model niet alleen nuttig in organisatieadvies, maar Boek_De_Leeuwook toepasbaar in bijvoorbeeld hele technische systemen: je kunt het model bijvoorbeeld nuttig toepassen in hard- en software ontwikkeling. Software (BO)  stuurt daarin bijvoorbeeld hardware (BS) aan en hebben te maken met een omgeving (O) waarin het functioneert. Als het betreffende apparaat (BS) vast loopt (faalt), kan een oorzaak er bijvoorbeeld in liggen dat het bijvoorbeeld te weinig informatie (temperatuur?) opvangt uit de omgeving; of het kan te weinig invloed uitoefenen op de omgeving. (Geen aansturing van een verwarming?)

Bij het analyseren van faalmechanismen van een systeem middels een FMECA (een methode binnen de technische risicoanalyse) wordt daarom ook niet alleen het te onderzoeken systeem geanalyseerd, maar wordt juist ook de aan/besturing en de omgeving meegenomen.

In het vervolg op deze post  is het aspect besturing en het verhogen van de efficiency ervan uitgewerkt.

%d bloggers like this: