Het huidige economische systeem is vooral lineair te noemen: grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. Ons huidige systeem is op lange termijn echter niet in stand te houden en zal langzaam veranderen.
De circulaire economie is een economisch systeem dat ingericht is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren en maakt daarvoor gebruik van duurzame energiebronnen.
Waarom veranderen?
Het lineaire systeem kent als groot ‘nadeel’ dat we de generatie na ons opzadelen met onze consumptie. Zij zitten immers met een vervuilde grond, oceaan of lucht. Die vervuiling resulteert in klimaatverandering, een kleinere biodiversiteit en is zelfs schadelijk voor onze eigen gezondheid. Maar afgezien daarvan…
Een ander probleem is dat door het huidige systeem er voor de generaties na ons minder grondstoffen zijn. Op lange termijn is het überhaupt technisch niet mogelijk om het lineaire model te continueren: immers als het op is, is het op… Dit probleem begint al op hele korte termijn te spelen.
Bij verschillende ‘zeldzame aardelementen’ of ‘Rare Earth Elements’. In allerlei elektronica zoals mobiele telefoons, mp3-spelers en elektrische auto’s wordt gebruikgemaakt van zeldzame-aardelementen. Tablets en smartphones zijn niet te maken zonder indium. Dit metaal is echter slechts in kleine hoeveelheden in onze aardbol aanwezig en dan vooral in China. Door handelspolitiek en exportbeperkingen van producerende landen zullen veel van dit soort ‘kritische mineralen’ in de toekomst nog schaarser worden.
Een andere grondstof die mogelijk al snel schaars wordt, is fosfaat: de basis voor kunstmest.De vraag naar kunstmest door niet-westerse landen neemt toe. Met name door hogere inkomens in China, India en Brazilië stijgt de vraag naar kip- en rundvlees, waardoor de vraag naar graan stijgt, waardoor de vraag naar kunstmest stijgt. De bodemvoorraden van kali en fosfaatgesteente zijn echter eindig, waardoor schaarste en prijsstijging op de wereldmarkt kan ontstaan. Volgens verschillende schattingen zal de fosforpiek (het moment dat de vraag groter is dan de productie) plaats vinden rond 2035.
In de circulaire economie worden eindproducten ook als grondstof gezien. Grondstoffen raken daardoor niet (of véél langzamer) op.
Zo werkt de circulaire economie
Het circulaire systeem kent 2 kringlopen van materialen.
Een biologische kringloop, waarin reststoffen na gebruik veilig terugvloeien in de natuur.
En een technische kringloop, waarvoor product(onderdelen) zo zijn ontworpen en vermarkt dat deze op kwalitatief hoogwaardig niveau opnieuw gebruikt kunnen worden. Hierdoor blijft de economische waarde zoveel mogelijk behouden. Het systeem is dus ecologisch en economisch gezien ‘restauratief’. Doel is om zo klein mogelijke cycli te realiseren.
De Ellen MacArthur foundation heeft een interactieve diagram ontwikkeld die de biotische en technologische kringlopen laat zien. Klik op het onderstaande plaatje voor toegang tot deze diagram.
Belangrijke uitgangspunten
De circulaire economie kent een aantal basisprincipes.
- Waardebehoud wordt gemaximaliseerd door eerst te kijken naar onderhoud, dan naar product-hergebruik, vervolgens hergebruik van onderdelen en pas als laatste hergebruik van grondstoffen (ook wel recycling). Oftewel: houd de cirkel zo klein mogelijk!
- Producten worden zo ontworpen en gemaakt dat deze aan het eind van de gebruiksfase makkelijk demontabel zijn en materiaalstromen eenvoudig gescheiden kunnen worden.
- Tijdens productie, gebruik en verwerking van het product worden geen schadelijke stoffen uitgestoten: energie komt van duurzame bronnen zoals van de zon, wind en water.
- De onderdelen en grondstoffen van ‘gebruiksproducten’ worden hergebruikt zonder kwaliteitsverlies.
- De grondstoffen van ‘verbruiksproducten’ (zoals tandpasta) zijn biologisch afbreekbaar en worden (na eventuele onttrekking van nog waardevolle grondstoffen) teruggegeven aan de natuur.
- Producenten behouden het eigendom van gebruiksproducten, klanten betalen voor het gebruik ervan, niet voor het bezit. Een andere mogelijkheid is dat de producent het product terugkoopt aan het einde van de levensduur.
- Omdat de prestatie van het product de waarde bepaald, wordt het leveren van de juiste kwaliteit extreem belangrijk voor de producent.
- Een van de meest belangrijke succesfactoren is (cross-sectorale) ketensamenwerking gericht op het creëren van meervoudige waarde. Hierbij vermeerdert niet alleen de economische waarde van alle bedrijven in de keten, maar ook de ecologische en sociale waarde.
Wie begint?
Deze basisprincipes zijn belangrijk voor zowel producenten, maar ook consumenten en inkopers van organisaties. De ontwikkeling van de circulaire economie kan door ieder van deze drie partijen worden opgepakt. Ieder van deze drie partijen kan beginnen: de circulaire economie hoeft het niet te hebben van subsidies of belastingen:
een producent/verkoper kan op basis van bovenstaande uitgangspunten anders naar zijn eigen business-model en productiewijze kijken. Door steeds meer van de bovenstaande principes toe te passen wordt de betreffende organisatie / productie steeds meer cyclisch. Je bent daarmee niet alleen duurzamer, maar ook minder afhankelijk van leveranciers. Er zijn al diverse voorbeelden van bedrijven die juist door cyclische bedrijfsmodellen te hanteren winstgevend(er) zijn: Zo biedt Philips klanten de mogelijkheid om verlichting te leasen (light as a service), zodat het elektronicaconcern de lampen kan terugnemen voor een tweede leven. Orgaworld maakt van organisch afval energie en biobrandstoffen. Desso neemt nu al gebruikt tapijt terug waarvan ze de belangrijkste materialen opnieuw gebruiken. En Gro-Holland haalt koffiedik op bij bedrijven om er eetbare paddenstoelen op te kweken. De paddenstoelen verkoopt het bedrijf in de vorm van snacks weer aan diezelfde ondernemingen terug.
een consument kan bij het kopen van de dagelijkse boodschappen, gebruiksartikelen, woning of vervoersmiddelen kiezen van welke producent hij die koopt. Als steeds meer cyclische producten gekocht worden, zal de winst en continuïteit van díe bedrijven toenemen. Op hele kleine schaal is het kopen op marktplaats.nl of bij de kringloopwinkel al onderdeel van de circular economy. Ook een auto huren op snappcar.nl, je wasmachine repareren in plaats van weggooien en lenen van de boormachine van de buurman zijn allemaal voorbeelden van de circular economy. Ze dragen niet allemaal bij aan het BBP, maar wel aan de individuele koopkracht door lagere uitgaven.
een inkoper (bij bedrijven en overheden) kan eisen stellen aan de leverancier. Door rekening te houden en steeds meer van de boven genoemde uitgangspunten mee te nemen zullen leveranciers hun producten aanpassen en daarmee duurzamer produceren. Als producten (zoals stoelen, verlichting, tapijt) geleased wordt of als onderdelen bij einde levensduur weer terug verkocht kunnen worden, is er meer werkkapitaal en in veel gevallen ben je zelfs al direct goedkoper uit. In plaats van alles nieuw kopen, zal meer gekeken kunnen worden of bestaande onderdelen nog opgeknapt of hergebruikt kunnen worden.
Omdat iedereen kan beginnen en de acties van de ene partij ook gevolgen voor de ander kan hebben, is het zeer goed mogelijk dat er een vliegwiel effect plaats vind… De acties van de ene versnellen de acties van de ander. Zeker omdat er vaak financiële voordelen te behalen zijn zal de circulaire economie wel eens een flinke vlucht kunnen nemen.
Kansen en risico’s
De kansen voor bedrijven kunnen soms al heel concreet zijn:
- Een bedrijf dat minder natuurlijke grondstoffen gebruikt – bijvoorbeeld door productinnovatie, recycling en het gebruik van alternatieven – heeft minder last van prijsstijgingen en verminderde beschikbaarheid van grondstoffen. Bovendien zorgt het voor minder afhankelijkheid van leveranciers.
- Een duurzame winning van grondstoffen en een efficiënt gebruik ervan leidt tot een hogere aandeelhouderswaarde en een betere concurrentiepositie. (Zie link naar artikel). Dat BAM, Philips, Unilever en DSM zo veel aandacht aan dit onderwerp besteden is echt niet alleen uit liefdadigheid…
- De ontwikkeling van nieuwe type producten en gebruik maken van andere grondstoffen biedt marktkansen. (Zie link naar onderzoek) Door andere producten te maken, worden andere type klantgroepen aangetrokken. Diversifiëring zorgt voor minder fluctuaties in omzet en winst en daarmee voor een groetere kans op continuïteit.
- Hergebruik, recycling of zelfs upcycling kan een enorme kostenbesparing opleveren, en het is goed voor de natuur en de maatschappij. Soms moet het productieproces wel aangepast worden, maar inkoopvoordeel is heel concreet.
- Bedrijven die grondstofbronnen uitputten, of betrokken zijn bij onverantwoorde winning van grondstoffen kunnen flinke reputatieschade oplopen. Door social media in te zetten kunnen belangengroeperingen maar ook consumenten steeds sneller negatieve aandacht vestigen op een bedrijf.
Dienstverlening in de circulaire economie
Omdat een circulaire economie complexer is dan een lineaire economie, verwacht ik dat er allerlei (nieuwe) adviseurs en tussenpersonen gaan ontstaan die ieder op hun eigen wijze kunnen ondersteunen:
- Ontwerpers kunnen ondersteunen door producten zo te ontwerpen dat ze snel en eenvoudig gedemonteerd kunnen worden voor reparatie of hergebruik. Productieprocessen dienen zo opgezet te worden dat zij niet leiden tot afval wat niet hergebruikt kan worden of onschadelijk terug kan keren in de natuur.
Alle grondstoffen die ‘in’ producten en bouwwerken zitten zullen goed moeten worden geadministreerd. Er zullen dus waarschijnlijk allerlei bureau’s komen die ondersteunen bij de administratie van de grondstoffen waaruit producten zijn opgebouwd. Deze administratie kan achteraf plaats vinden, maar ook tijdens gebruik en steeds vaker al vóór productie… het kan al bij het ontwerp. Building Information Modeling (BIM) is een voorbeeld van een werkwijze in de bouw waarbij vanaf het ontwerp alle gegevens per onderdeel kunnen worden vastgelegd. Niet alleen alle afmetingen en onderhoudsfrequentie, maar ook materiaalsamenstelling kan worden geadministreerd.- Er zullen allerlei makelaars zullen komen die weten welke goederen er allemaal zijn en deze aan anderen gaan aanbieden. Zij zullen flinke databases bij gaan houden met tussenproducten. Er zijn nu al veel makelaars in grondstoffen en in tussen producten, maar dat beperkt zich nog vooral tot het lineaire systeem.
In een circulaire economie zullen de eindgebruikers hun producten weer gaan inleveren bij deze makelaars, zoals ze deze nu al bij de kringloopwinkel en het locale afvalscheidstation brengen. Deze eindgebruikers zullen mogelijk zelfs geld krijgen voor oude TV’s, stoelen en kasten… - De makelaars zullen de ‘kapotte’ eindproducten gaan opslaan in grondstoffendepots. Net zoals er nu van ruwe grondstoffen mijnen (van ertsen) zijn. Het idee van de circulaire economie is weliswaar dat er ketens komen van leveranciers, klanten en nieuwe partnerships, maar als die niet eenvoudig sluitend te maken zijn, zullen grondstoffendepots ook een tussenschakel kunnen vormen.
- de financiële dienstverlening zal mogelijk ook veranderen, omdat de grondstoffen die bij de klanten ‘liggen’ in de vorm van eindproducten ook een waarde hebben. Het afschrijven van producten gaat niet richting €0,- maar houden een waarde. Als klanten geen koop, maar lease of huur-overeenkomst hebben en alle grondstoffen weer terug komen naar de leverancier of producent, zullen er verschillende balansen veranderen.
- Alle bovenstaande veranderingen vragen om nogal wat kennis. Momenteel wordt er nog heel wat geëxperimenteerd, uiteindelijk zal ook dit geprofessionaliseerd worden en zullen opleidingen op allerlei niveau’s hierop gaan inspringen.
Meer lezen / luisteren / kijken?
Ken Webster – Systems Thinking, Education & the Circular Economy (here on youtube)
Coert Zachariasse, De circulaire economie in de gebouwde omgevnig in Nederland (here on youtube)
Radiointerview (5 min) over ontwerpen voor een circulaire economie met Erik Tempelman (TU Delft), 17 oktober 2013. Mooie quote: “van eigendom naar samenslim”. Luister het hier Hoe?Zo!Radio (vanaf 52:40)
Products That Last – Onderzoeksproject van de TU Delft. “Products that Last is about creating value propositions without producing more stuff.”
