De samenleving bevindt zich volgens Jan Rotmans in een overgangsfase. De samenleving kantelt van een centraal geleide, top-down gestuurde naar een decentrale, bottom-up samenleving. Ook Jeremy Rifkin en Professor Jeffrey D. Sachs hebben soortgelijke ideeën. In dit artikel koppel ik hun ideeën aan de Kondratieff-golven. Zijn we in transitie, of is dit wishfull thinking?
Volgens Jan Rotmans ontstaat een nieuwe orde, bestaand uit horizontale verbanden, zoals lokale gemeenschappen, coöperaties, sociale en fysieke netwerken.De oude orde is nog verticaal opgebouwd en bestaat uit silo’s, die langzamerhand afbrokkelen: vakbonden, belangenorganisaties, brancheclubs, politieke partijen, natuur & milieuorganisaties, tv-omroepen, etc. Zij stammen uit een hiërarchisch tijdperk waarin ideologie en religie nog de pijlers vormende van de samenleving. De nieuwe orde is pragmatisch, divers en diffuus en wordt gedreven door andere waarden en is daarmee nogal ongrijpbaar voor de oude orde.
Hieronder de uitgebreide sheets van Jan Rotmans waarin hij zijn visie uitlegt. (Niet zichtbaar op iPhone of iPad) Helemaal onderaan deze pagina ook een linkje naar een video met hem.
Innovatiegolven
De econoom Nicolai Kondratieff beschreef lange golven in een kapitalistische economie. De oorsprong zit in het samenspel tussen technologie en een samenleving, waarbij grote veranderingen plaatsvinden. Denk aan de industriële revolutie (rond 1770), stoom en spoorwegen (1830), staal en electriciteit (1880), olie en auto (1910) en de ICT-revolutie die eind vorige eeuw begon.
| Periode | Kenmerken |
| 1. 1780 – 1840 | Industriële revolutie: stoomkracht |
| 2. 1830 – 1890 | Spoorwegen |
| 3. 1880 – 1950 | Elektriciteit en staal |
| 4. 1940 – 1990 | Auto en petrochemie |
| 5. 1990 – 2040? | ICT, biotechnologie en nieuwe materialen |
| 6. 2020? – ? | Duurzame energie, grondstoffenhergebruik (en robotisering)? |
Een Kondratieff-golf duurt, van dal tot dal, vijftig tot zestig jaar. Als de Kondratieff-golf van het ICT-tijdperk een opgaande vaart kreeg rond 1990, dan is de top inmiddels bereikt. We zijn bezig met de neerwaartse gang. Sinds het begin van het informatietijdperk is er een goudberg aan spectaculaire innovaties door en voor de mens ontwikkeld. Er kwam een netwerk waar iedereen op terecht kon, computers werden kleiner en krachtiger, de robotica heeft een enorme vlucht genomen, er kwamen satelieten die ons kunnen zeggen waar we ons bevinden en er zijn inmiddels razendsnelle (4G) draadloze verbindingen. En vanaf nu? Volgens de theorie komt er nu een tijdperk van alles een beetje mixen en perfectioneren en dat is het wel een beetje… Of is de volgende golf al in zicht?
De zesde Kondratieff-golf
Het zou natuurlijk mooi zijn als je de volgende golf kunt voorspellen en je daarop kunt voorbereiden om zo flink mee te liften in de welvaarts-golf. Jan Rotmans zal zeggen dat die golf inderdaad al bezig is. Die golf zal volgens hem bestaan uit decentralisatie van technieken op gebied van duurzame energie en grondstoffenhergebruik: de circulaire economie. Hij koppelt aan die technieken bovendien een machtstransitie van centraal geleide systemen en structuren naar decentrale systemen en structuren. Nu is deze techniek nog maar in ontwikkeling bij een selecte groep, maar hij denkt dat die golf steeds groter wordt.
Dit zelfde verhaal hoorde ik overigens ook uitgesproken worden door onder meer Professor Jeffrey D. Sachs van Columbia University uit New York. Ik volg momenteel zijn online cursus ‘The Age of Sustainable Development‘ In zijn derde lecture (3e chapter) zegt hij onder meer:
Will there be a sixth wave of technological change? The one we really need now, a wave of sustainable technologies. Ways to produce energy, ways to mobilize energy, ways to transport ourselves, and transport goods that take the massive pressures and the destructive forces off of our ecosystems. This is the great challenge. We’ve had now 250 years of modern economic growth. We’ve had waves of great technological change and we need to enter a new era. A new wave of technology, of sustainable development technologies in the way we live. The way we protect the planet. And at least we can take confidence from the past. And also grab on to some of the great scientific and technological insights that we have at hand. To give us hope and confidence, and determination to move forward to that next great wave of endogenous growth. This one based on protecting the planet and achieving sustainable development.
Het is duidelijk dat ook hij denkt (of hoopt?) dat decentrale ‘sustainable technology’ onderdeel is van de volgende / zesde Kondratieff-golf.
De derde industriële revolutie
Jeremy Rifkin is een Amerikaanse econoom en schrijver. Hij is voorzitter van de Foundation on Economic Trends en adviseur van de Europese Commissie en het Europees Parlement.
In augustus 2012 werd zijn boek ´The Third Industrial Revolution` gepubliceerd. Hij laat de golven van Kondratieff dus even voor wat zij zijn en introduceert zijn eigen revoluties… en dat mag natuurlijk :-) In een interview geeft hij aan dat iedere industriële revolutie wordt ingeleid door een verschuiving in zowel de energie- als de communicatie technologie en dat er een derde industriële revolutie voor de deur staat, gebaseerd op een combinatie van duurzame energie en het internet. De eerste industrieële revolutie betrof de klassieke van de stoommachine. De tweede is de informatie-revolutie en de derde betreft de decentraal opgewekte duurzame energie. Hij voorziet de mogelijkheid dat honderden miljoenen mensen thuis hun eigen duurzame energie produceren en deze met elkaar delen in een ‘energie internet`.
Rifkin denkt dus dat er een “Derde Industriële Revolutie” begonnen is: een economische transitie die wordt aangedreven door duurzame energie en internettechnologie (in de netwerkstructuur van het internet is iedereen op een gelijkwaardige manier met elkaar verbonden, en iedereen kan up- en downloaden). Vanaf die derde Industriële Revolutie is volgens Rifkin iedereen ondernemer, maar om echt succes te hebben heb je wel hechte sociale netwerken nodig.
We zien volgens Rifkin niet alleen een democratisering van energie en informatie, maar ook van de economie. Dat zie je bijvoorbeeld aan de opkomst van ‘sociale ondernemers’, iets wat in een competitief marktmodel nog een contradictio in terminis zou zijn. Dit past volgens Rifkin dan ook in een “afgevlakt”, “distributief” kapitalisme: een combinatie van het beste van kapitalisme en socialisme.
Met zijn recept heb je niet alleen het beste van de markt (creativiteit van de ondernemer) en het beste van socialisme (solidariteit) te pakken, maar zijn we meteen ook af van het “winner takes all”-principe (er kan er maar één de winnaar zijn) en een overheid die alles controleert.
En dat is mooi, moeten ook de Europese Commissie en het Europees Parlement gedacht hebben. Want die hebben Rifkins richtlijnen voor een derde Industriële Revolutie inmiddels tot officieel Europees beleid gemaakt.
Zijn we begonnen aan de volgende Industriële revolutie richting een circulaire economie, duurzame energie en sociaal ondernemerschap? Of zitten we in een neerwaardse golfbeweging en zijn we komende 20 jaar aan het klooien tot we dan pas echt gaan beginnen? Tijd zal het ons leren.
Nog meer kijken?
Zowel Rotmans, als Sachs, als Rifkin hebben dus een behoorlijk gelijk beeld van de huidige staat van de wereld en een relatief positief beeld op de wereld.
Alle drie de bovenstaande heren zijn behoorlijk aanwezig op youtube , maar hieronder een selectie:
- Een aardig interview met meer uitleg van Jan Rotmans over de transitiefase: http://youtu.be/NNdQSAfV5xg
- Een compleet verhaal in een uur van Jeffrey Sachs: https://www.youtube.com/watch?v=0eX8D19htho
- Een uitgebreider interview met Jeremy Rifkin op Canadese TV: http://youtu.be/lpDHcFts2OY
