Op 1 januari 2024 wordt de Omgevingswet van kracht, waarschijnlijk… Het is immers al meermaals uitgesteld. Met die ene wet en alle bijbehorende regelingen wordt alle regelgeving in het fysieke domein bijeengebracht in één beleidssysteem. Op dit moment zijn er 26 sectorale wetten en een nog veel groter aantal lagere regelingen. De invoering van de Omgevingswet is daarmee de grootste wijziging sinds de Tweede Wereldoorlog op gebied van wetgeving. Het is dus niet heel verwonderlijk dat het al een aantal keer uitgesteld is.
Wat is de Omgevingswet?
De Omgevingswet heeft twee doelen:
- Het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit;
- Het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving om er maatschappelijke behoeften mee te vervullen.
Omdat de Omgevingwet maar liefst 26 bestaande wetten vervangt en voor 4 type overheden geldt (landelijk, provinciaal, lokaal en de waterschappen) blijft het uiteraard een relatief complex stelsel. Ze hebben echter geprobeerd om alles in een zelfde cyclus te gieten en dat maakt het inzicht en afstelling in principe wel eenvoudiger dan momenteel.
Het Omgevingswet-instrumentarium
Overheden hebben zes kerninstrumenten tot hun beschikking. Met deze instrumenten kan de elke overheid beleid opstellen, uitvoeren en controleren. De 6 kerninstrumenten van de Omgevingswet zijn:
- De omgevingsvisie;
- Het programma;
- Het omgevingsplan;
- De algemene rijksregels (in vier Algemene Maatregelen van Bestuur);
- De omgevingsvergunning;
- Het projectbesluit;
Beleidscyclus
De Omgevingswet gaat uit van een beleidscyclus. Oftewel, met het eenmalig opschrijven ben je er als overheid niet. Na een aantal jaar is het de bedoeling alles te evalueren en te verbeteren. Deze beleidscarrousel werkt als volgt:
- De beleidsontwikkeling vindt lokaal plaats in de omgevingsvisie.
- De uitwerking van het beleid in programma’s en in het omgevingsplan.
- De algemene regels en de omgevingsvergunning zijn uitvoeringsinstrumenten.
- Het laatste kwart van de cyclus wordt gevormd door toezicht en handhaving en door monitoring en evaluatie. Met die uitkomsten wordt het beleid eventueel bijgesteld.
Aldus is de cyclus rond en begint deze weer van voren af aan.
Het idee achter de beleidscyclus is dat de instrumenten van de Omgevingswet in elkaar doorwerken. De overheid kan haar beleidsdoelen niet altijd bereiken met maar één instrument. Juist een mix van (beleids)instrumenten bepaalt het succes.
De cyclus kent een opbouw die loopt van beleid naar uitvoering en tot slot de toetsing en verbetering. Oftewel van ambities naar regels, en van regels naar controle.
De vragen die elke overheid zich moet stellen bij het opzetten van dit nieuwe stelsel aan regels zijn: Wat zijn onze ambities? Welke concrete doelen passen daarbij? Zijn die doelen meetbaar en zo ja, hoe dan? Hoe gaan we die doelen realiseren? Welke maatregelen zijn passend? Welke eisen gaan we stellen aan die maatregelen? Wie moet ze op welke wijze controleren en hoe vaak? En tot slot: Wanneer gaan we kijken of we de ambities en doelen gehaald hebben?
Beleidstransitie, energietransitie, grondstoffentransitie
Alle overheden zijn op moment van schrijven hun beleid aan het schrijven en beantwoorden daarmee de voorgaande vragen. Je kunt gerust stellen dat de overheid in een grote systeemtransitie zit.
Een transitie vraagt om handleidingen, opleidingen en stappenplannen. Tegelijkertijd zijn er meer transities gaande, waaronder de energietransitie en de grondstoffentransitie. Al die transities vinden tegelijk samen en vragen daarmee ook weer om afstemming.
In deze handleiding (waar ik mede-auteur van ben) kun je lezen hoe je de ene systeemtransitie (invoering van de Omgevingswet) kunt inzetten om de andere systeemtransitie (Circulair Bouwen) te stimuleren.
Uiteraard is de complexe invoering van de Omgevingswet aanleiding om een mooi TV-programma van te maken!
